Ik heb me als juf wel eens staan verbijten, toen een hoogzwangere moeder rokend haar oudere kind uit mijn klas op kwam halen. Ook toen ze een paar weken later met een sigaret achter de kinderwagen liep, vond ik daar op z’n zachtst gezegd wat van. Ik heb er destijds niets van gezegd – dat was mijn plaats niet – maar ik heb er wel regelmatig aan terug gedacht, als ik weer eens las hoe schadelijk dat is. Nu las ik gisteren over het plan van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming om ongeboren kinderen van moeders die roken en/of drinken tijdens de zwangerschap onder toezicht te stellen.

Vragen

In de eerste instantie dacht ik: wat een goed idee! Dat dat niet eerder van toepassing was! Maar al snel riep het nieuwsbericht vragen en bezwaren bij mij op. Wie moet beslissen of er een OTS (ondertoezichtstelling) toegekend zou worden? Wie houdt het desbetreffende gezin vervolgens in de gaten? En wat gebeurt er met de moeder in kwestie, als zij het niet voor elkaar krijgt om te stoppen met haar verslaving?

Risico’s bij roken

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat tussen de 10% en 17% van de zwangere vrouwen nog rookt. En dat terwijl de risico’s er niet om liegen: kinderen van moeders die tijdens de zwangerschap roken hebben een grotere kans op geboorteafwijkingen (bijvoorbeeld een schizis of klompvoetje) of een lager geboortegewicht. Daarnaast heeft een rokende zwangere meer kans op een miskraam of een vroeggeboorte. Ook las ik laatst dat uit onderzoek is gebleken dat kinderen van een moeder die heeft gerookt tijdens de zwangerschap vaker last hebben van gedragsproblemen. Al met al behoorlijk heftig en ik begrijp dan ook niet dat – als je bewust bent van deze risico’s – nog in de buurt van een sigaret durft te komen, als je zwanger bent. Ben je nog niet overtuigd? Deze foto’s van een 4D-echo die gemaakt is terwijl de moeder aan het roken was, spreken voor zich.

Risico’s bij drinken

Als je dacht dat het percentage rokende zwangeren al hoog lag, dan schrik je helemaal van het aantal zwangeren dat toegeeft wel eens een glaasje alcohol te hebben genuttigd. Uit verschillende cijfers blijkt dat tussen de 33% en 50% (!!!) van de vrouwen wel eens wat drinkt tijdens de zwangerschap. Bij sommige vrouwen blijft dit beperkt tot een enkel glaasje nog voordat ze een positieve zwangerschapstest in handen hebben gehad, maar er zijn ook vrouwen die vinden dat af en toe een glas alcohol vast niet zo schadelijk is voor de foetus. Dit kan overigens wel meteen schadelijk zijn: alcohol komt – dwars door de placenta heen – bij de baby terecht en heeft effect op diens hersenontwikkeling. Het kind kan hierdoor het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS) krijgen. Dit is een verzamelnaam voor verschillende leer- en gedragsproblemen en typische uiterlijke kenmerken bij het kind. Hoe meer een moeder tijdens de zwangerschap drinkt, hoe groter de kans dat het kind hier iets aan over houdt, maar slechts na een enkel drankje kan het kind al een negatief effect op de ontwikkeling ervaren.

Snuffelende verloskundige

Al met al zijn er dus genoeg redenen om tijdens de zwangerschap ver weg van sigaretten en alcohol te blijven. Toch is het voor veel vrouwen blijkbaar niet zo makkelijk. Maar hoe moet er dan voor gezorgd worden dat zwangeren massaal besluiten niet meer te roken en drinken? Is zo’n OTS de oplossing? Ik vraag me af hoe dat in de praktijk zal gaan. Moet de verloskundige naast informeren over de gevolgen van drank en nicotine ook aan je jasje snuffelen, om te checken of je daadwerkelijk niet naar rook ruikt? Komt ze dan ook op zaterdagavond op huisbezoek om een slokje van je virgin Mojito te drinken, om te controleren of daar inderdaad toch niet stiekem een beetje rum in zit? En wat is uiteindelijk de rol van zo’n hulpverlener, als de OTS is toegekend? Meer dan informeren kun je denk ik niet doen.

Hoe ver gaat het?

Tot slot vraag ik me af in hoeverre instanties inbreng hebben als het gaat om het maken van beslissingen over je eigen lichaam. Wat zal een volgende stap kunnen zijn? Dat alle zwangeren dagelijks minstens twee stukken fruit en 200 gram groenten voorgeschoteld krijgen? Komen de filet american, rauwmelkse kazen en salami straks ook achter een balie te liggen in de supermarkt, zodat vrouwen eerst aan moeten tonen dat ze niet zwanger zijn, voordat ze het mogen kopen?

Begrijp me niet verkeerd: ik wil het eten van een boterhammetje met brie niet vergelijken met het drinken van een wijntje. Ik vind roken en drinken tijdens de zwangerschap écht heel kwalijk en ik heb me daar zelf dan ook niet schuldig aan gemaakt. Desondanks vraag ik me af of er – naast informeren en vrijwillige hulp aan te bieden – echt iets te doen is aan hardnekkige rokers en drinkers.

Wat vinden jullie van dit nieuwe voorstel van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming? Zijn jullie het ermee eens dat rokende en drinkende zwangeren onder toezicht gesteld moeten worden? Of hebben instanties hier niets over te zeggen en ligt de verantwoordelijk uiteindelijk toch echt bij de moeder in spé? Laat het ons weten, we zijn benieuwd naar jullie meningen!